AİHM Başvuru Şartları
AİHM’nin önüne gelen başvuruları inceleyebilmesi, öncelikle, dört bakımdan yetkili olmasına bağlıdır.
1. Kişi bakımından yetki
2. Konu bakımından yetki
3. Yer bakımından yetki
4. Zaman bakımından yetki
4.1. Mahkeme, kişi, yer, konu ve zaman bakımından yetkili olmadığı bir başvuruyu inceleyemez. Bu dört bakımdan yetkinin tümünün aynı anda sağlanması gerekir.
Mahkemenin önüne gelen bir başvurunun esasına girebilmesi için ikinci bir önkoşulun daha sağlanması gerekir.
Mahkemenin yetkisi içinde kalan başvurunun, Sözleşmede öngörülen başvuru koşullarını da sağlaması gerekir ki, bunlar, kabul edilebilirlik koşulları olarak adlandırılır. Mahkeme ancak, Sözleşmenin 35. maddesinde öngörülen kabul edilebilirlik koşullarını sağlayan bir başvuruyu esastan inceleyebilir.
AİHM Bireysel Başvuru
34. maddeye göre, ihlalden zarar gördüğünü iddia eden her gerçek kişi, hükümet dışı kuruluş ya da kişi grupları Mahkeme’ye başvurabilir.
Bu kişilerin, ihlalden zarar gören kişiler olması gerekir. Madde ile, ilgisiz kişi ya da kurumların Mahkemeye başvurmaları önlenmek istenmiştir.
İhlal ile ilgisi olmayan kişilerin başvuruda bulunabilmesi mümkün değildir.
“İşbu Sözleşme ve Protokollerinde tanınan hakların Yüksek Sözleşmeci Taraflardan biri tarafından ihlalinden zarar gördüğü iddiasında bulunan her gerçek kişi, hükümet dışı kuruluş veya kişi grupları Mahkeme’ye başvurabilir. Yüksek Sözleşmeci Taraflar bu hakkın etkin bir şekilde kullanılmasına hiçbir suretle engel olmamayı taahhüt ederler.”
AİHM İhlal Niteliği
Kişinin ihlal edilen menfaatinin
(i) kişisel;
(ii) doğrudan; ve
(iii) güncel olması gerekir.
Menfaatin kişisel olması, ihlale neden olan eylem ya da işlemin başvurucuyu kişisel olarak etkilemesi anlamına gelir.
Menfaatin doğrudan olması, kişinin ihlalden doğrudan doğruya etkilenmiş olması anlamına gelir. Yapılan eylem/işlem ile kişinin uğradığı zarar arasında doğrudan bir illiyet bağı bulunması gerekir.
İhlalin güncel olması ise, en kısa anlatımla, mevcut olması, gerçekleşmiş olması gibi anlamlara gelir. Henüz gerçekleşmemiş bir ihlalden ya da zarardan dolayı Mahkemeye başvurulamaz.
İstisnalar
1. İstisna: Dolaylı ihlal (Doğrudan ihlale istisna). Aslında doğrudan doğruya ihlale maruz kalmayan, ancak ihlale doğrudan maruz kalan kişi ile çok yakın ve özel bir ilişki içinde olan kişilerin dolaylı mağdur olarak değerlendirilmeleri ve bu kişilerin yaptığı başvuruların kabul edilmesi mümkün olabilmektedir.
Örnek: Cezayir’den kaçarak Cebelitarık’a sığınan ve hükümet darbesi ile ilişkili görünen bir generalin Cezayir’e geri verilmesi ve ölüme mahkûm edilmesi üzerine, generalin eşi ve çocuklarının dolaylı zarar gören olarak yaptıkları başvuru kabul edilmiştir (Amekrane/İngiltere davası).
2. İstisna: Potansiyel Mağdur kavramı (güncel ihlalin istisnası): Henüz bir ihlalden dolayı mağdur olmamış kişiler de, belli koşulların varlığı durumunda potansiyel mağdur olarak kabul edilebilir ve yapmış oldukları başvurular kişi yönünden yetkisizlik gerekçesiyle reddedilmez.
Örnek: Bir yasa, başvuran kişiye uygulanabilir nitelikte ise, yani kişi yasanın uygulanmasından potansiyel olarak mağdur olma tehlikesiyle karşı karşıya ise, bireysel başvuru yoluyla konuyu Mahkeme önüne getirebilir.
Tüzel Kişi Başvuruları
Devlet bünyesinde yer alan tüzel kişiler (KHTK) başvuruda bulunamazlar. Hükümet dışı kuruluşlar, özel hukuka tabi tüzel kişileridir.
1. Tüzel kişiler, ancak kendi tüzel kişiliklerini ilgilendiren haklarını korumak için başvurabilirler.
1.1. Üyelerinin haklarını korumak için başvuramazlar.
Devlet Başvurularında Kişi Yönünden Yetki Kime Aittir?
1. Her sözleşmeci devlet, diğer bir sözleşmeci devleti, Sözleşme kurallarına aykırı davranışlarından dolayı, AİHM’ye şikâyet edebilir (AİHS, m. 33).
1.1. Bireysel başvurulardan farklı olarak, şikayette bulunan devletin bir mağduriyetinin olması gerekmez.
1.2. Avrupa Konseyi’nin amaç ve ideallerini gerçekleştirmek için, ortak bir kamu düzeni oluşturmak amacı.
AİHM Başvuruları Kime Karşı Yapılır?
Başvurular, Sözleşmedeki yükümlülüklerini ihlal ettiği ileri sürülen taraf devlete karşı yapılır.
1. Aleyhine başvuru yapılan, ancak Sözleşmeyi imzalamış bir devlet olabilir.
2. Bu devlet, Sözleşmede koruma altına alınmış olan hak ve özgürlüklere ilişkin yükümlülüklerini ihlal etmiş olmalıdır.
3. Başvuru, devletin bir organına (örneğin bir bakanlığa ya da kamu tüzel kişisine) karşı değil, doğrudan devlete karşı yapılır. Başvurunun, bireye karşı yapılması da mümkün değildir.
4. Devletin sorumluluğu, egemenliği ile sınırlıdır. Yabancı güçlerin yaptığından sorumlu tutulamaz.
AİHM Kabul Şartları Nelerdir?
- İç hukuk yolları tüketilmiş olmalıdır.
2. Süre koşulu: İç hukuk düzeninde ortaya çıkan kesin karardan itibaren 6 aylık süre içinde Mahkemeye başvurulabilir.
3. Başvuru imzasız (anonim) olmamalıdır.
4. Başvuru, daha önce AİHM ya da bir başka uluslararası organ önüne getirilmemiş olmalıdır.
5. İhlal iddiası Sözleşme ve ek protokollerinde düzenlenen haklara ilişkin olmalıdır.
6. Dayanaktan yoksun ya da temelsiz olmamalıdır.
7. Başvuru hakkının kötüye kullanılması niteliğinde olmamalıdır. (Siyasal propaganda, hakaret, gerçek dışı bilgilerin verilmesi)
AİHM Başvuru Süresi
35. maddeye göre, başvurunun, iç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra ve kesin karardan itibaren 6 aylık süre içinde yapılması gerekir.
İç hukuk yolu yok ise, 6 aylık süre, Sözleşmeyi ihlal eden eylem ya da işlemin yapıldığı tarihten itibaren işlemeye başlar.
Sürekli çiğneme halinde,
eğer iç hukuk yolu yoksa, hakkın çiğnenmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.
sürekli çiğneme bir yasadan doğuyorsa, 6 ay koşulu uygulanmaz. Yasa yürürlükte olduğu sürece başvuru yapılabilir.
AİHM Başvuru Ücreti Ne Kadar?
AİHM’e başvuru ücretsizdir. Sadece kargo/posta masrafı yatırmanız gerekmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Herkes Başvurabilir mi?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni imzalayan ülkerden biri tarafından Sözleşmede ve Ek Protokollerde belirlenen haklarının ihlal edildiğini düşünen herkes mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.
Aşağıda Word/PDF formatındaki belgeyi indirip doldurduktan sonra başvuru formunu ve ekleri, AİHM’in aşağıdaki adresine posta yoluyla iadeli ve taahhütlü gönderilmelidir: AİHM’in Posta Adresi: European Court Of Human Rigts, Council Of Europe, 67075 Starsbourg Cedex – FRANCE.
AİHM Başvurusu Dilekçe Örneği:
Yararlanılan Kaynaklar:
- Başvuru formu İzmir Barosu internet sayfasından elde edilmiştir.
- Açık Ders Ankara, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Başvuru Koşulları, Ankara Üniversitesi.
- İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvurular Hakkında SSS.